این نوشتار مبانی نظری و پیشینه تحقیق فریضه حج می باشد. در بخش اول چارچوب و مبانی نظری فریضه حج تشریح می شود و در بخش دوم پیشینه نظری تحقیق فریضه حج در پژوهش های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.

 

 

مقدمه مبانی نظری حج

1.معنای واژه ی عربی حَج یا حِج، دلیل و برهان آوردن و امری مهم راقصد کردن،ذکر شده است.(میر ابوالقاسمی،1389،ص1)
2.حج: قصد کردن،آهنگ کردن،باحجت و دلیل بر کسی غالب شدن،آمد و شد کردن باکسی،قصد بیت الله کردن،قصد طواف کعبه کردن،به زیارت کعبه رفتن.(عمید،1375،ص926)
3.حج:آهنگ کردن،آهنگ کردن به چیزی،قصد،غلبه کردن به حجت بر کسی،منفعت کردن،شاد شدن،باز داشتن،معاد،برّ،قصد طواف کعبه کردن به نیت عبادت و به جای آوردن آن،زیارت خانه ی خدا با شرایط معلوم.(دهخدا،1377،صص8685-8684)

 

 

جمع بندی و نتیجه گیری
به نظر می رسد همه ی معانی حج در این قسمت به سه معنی باز گردد:
1.قصد و آهنگ کاری را کردن
2.رفت و آمد
3.پیروزی دراستدلال،که دو معنی اول متناسب با معنی اصطلاحی آن است.(شربتی،1383،ص4)

 

 

 

مفاهیم اصطلاحی حج

1.حج از مهمترین احکام عبادی ویکی از ارکان اسلام است،که در ماه ذیحجه ی هرسال با مراسمی مخصوص و باشکوه در مکه برگذار می شود.(میر ابوالقاسمی،1389،ص1)
2.مراد از حج در متون و منابع اسلامی،از جمله منابع فقهی،عازم شدن به سمت بیت الله الحرام به منظور به جا آوردن اعمال و عباداتی ویژه در زمانی خاص است.به تعبیربرخی فقها،اصطلاح فقهی حج بر مجموعه اعمالی دلالت دارد که در مکانهایی خاص در مکه انجام می شوند.(همان)

 

 

3. از جمله معانی شایع حج در منابع فقهی،به ویژه هنگامی که در برابر اصطلاح"عمره"به کار می رود،آن بخش از احکام و مناسک حج است که در چهارچوب مناسک عمره قرار نمیگیرد ودر حدیثی،مراد از تعبیر قرآنی "حج اکبر"(توبه،3)حج سال نهم هجری که مسلمانان و مشرکان با یکدیگر حج گزاردند ذکر شده است.به علاوه گاه مراد از حج اکبر،حج پیامبراکرم(ص)یا حجی که در آن،روز عرفه باجمعه مصادف شود،دانسته اند.همچنین تعبیر مذکور بر حج تمتع یا بخشی از مناسک آن و در برابر،حج اصغر بر عمره تمتع اطلاق شده است.منظور از روز حج اکبر(یوم الحج الاکبر)در احادیث،روز عید قربان و نیز روز عرفه(روز نهم ذیحجه)دانسته شده است.(همان)

 

 

4. حج:زیارت بیت الله در مکه که بر هر مسلمان بالغ و عاقل و تندرست اعم از مرد و زن به شرط داشتن استطاعت،در تمام مدت عمر،یک مرتبه واجب است.حج بر سه قسم است:حج افراد،حج قران و حج تمتع.حج افراد و قران برای مردم مکه و کسانی است که در فاصله ی 16فرسخی مکه یا کمتر از آن،اقامت دارند و باید در خانه ی خود یا در میقات پیش از مکه احرام بگیرند.حج تمتع برای کسانی است که در بیش از16فرسخی مکه اقامت دارند و باید از میقات احرام بگیرند و به مکه بروند و همینکه خانه های مکه را ببینند تلبیه بگویند و هفت مرتبه طواف کعبه کنند.(عمید،1375،ص926)5. در فقه اسلامی:مجموعه ای از اعمال که در مکه و اطراف آن به جای می آورند.حج عبادتی است که اقدام به ان در صورت وجود استطاعت مالی و صحت مزاج و امنیت،واجب و هرشخص بالغ و عاقلی،مکلف است در تمام عمر،یک مرتبه آن را اتیان کند.(دهخدا،1377،صص8685-8684)6. فاضل هندی گوید:حج به قصد خانه خدا در مکه با انجام مناسک مخصوص در نزدیک خانه خدا است.(موحدی،1377،ص7)

 

 

 

 

ویژگی های کعبه

«إنّ أوَّلَ بَیتِ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذی بِبَکَّةٍ مُبارکاً وهُدیً لِلعالَمین»(آل عمران،آیه96)

الف) نخستین خانه
شایدتصور شود که کعبه نخستین خانه ای است که بنا شده وقبل ازآن خانه ای وجود نداشته است. این مطلب ازظاهر آیه استنباط نمی شود. فخر رازی معتقد است: «آیه دلالت نمی کند که کعبه اولین خانه ای است که خداوند تعالی خلق کرده است و بدینسان حاکی از آن نیست که اولین خانه ای است که در زمین پدید آمد. بلکه آیه دلالت می کند که آن اولین خانه ای است که برای مردم وضع شده است واینکه برای مردم وضع شده اقتضا می کند که میان همه ی مردم مشترک باشد، اما سایر خانه ها، هرکدام اختصاص به فردی ازمردم دارد. واینکه خانه بین خانه بین همه مردم مشترک است،این اشتراک به ثمر نمی رسد،مگرهنگامی که خانه برای طاعات وعبادات وقبله مردم باشد.» ظاهراً این تفسیرباظاهرآیه بیشترسازگاری دارد.حضرت علی (ع) نیزدرتوضیح اولین خانه می فرمایند: «مَعناه إنّ أوَّلَ بَیت وُضِعَ لِلعبادة... » براساس این تفسیر ،این خانه درمبارک بودن وهدایت خلق ومحل عبادت بودن اول است.

 

 

ب) خانه مبارک
ویژگی دیگر خانه این است که مبارک است. لازم است درمعنای مبارک اندکی تأمل کنیم تا ازفروغ کعبه بهره بیشتری ببریم.
- راغب می گوید: «برکت، ثبوت خیرالهی است درچیزی ومبارک چیزی است که درآن ،این خیر وجود دارد.... وچون خیر الهی از جایی وبه صورتی صادر می شود که احساس نمی گیرد وبه گونه ای است که شمرده نمی شودومحدودیتی ندارد، به هرچیزی که ازآن ،افزونی غیر محسوس مشاهده شود، مبارک گفته اند.»

 

 

- علامه طباطبایی (ره) درتوضیح مبارک می گوید: «کعبه مبارکه، مفاعله از برکت است که عبارت باشد ازخیر کثیر. پس کعبه رامبارک می گویند، چون خیر فراوان وزیادی برآن افاضه ودرآن قرار داده شده است واگرچه مبارک بودن خانه کعبه، شامل برکات دنیوی واخروی هردو می شود، لیکن با درنظر گرفتن تقابلی که با جمله «هدیً للعالمین» پیدا کرده، روشن می شود که مراد ازآن تنها برکات دنیوی است، که عمده وفور ارزاق وتوجه مردم به عمران وآبادی آن به واسطه حج است. بنابراین مبارک شدن کعبه، همانا جامه عمل پوشانیدن به دعای حضرت ابراهیم است که درآیه « رَبَّنا إِنّی أَسکَنتُ مِن ذُرِیَّتی بِواد غَیرِ ذی ذَرع عِندَ بَیتکَ المُحرَّم ربَّنا لیُقیموا الصَّلوة فَاجعَل أفئِدة مِنَ النّاسِ تَهوی إلیهِم وارزُقهُم مِنَ الثّمَرات لَعَلَّهُم یَشکُرون» به آن تصریح شده است.
به هرحال این نکته که «مبارکاً» برکات دنیوی رادربر می گیرد وقابل قبول است. اما اینکه برکت خانه تنها محدود به دایره حرم ومکه باشد پذیرفتنی نیست، ازاطلاق آیه برمی آید که برکت خانه برای ناس وهمه مردم بوده ودامنه اش وسیع وگسترده است.

 

 

ج) هدایت عمومی وهمگانی
«هدی اللعالمین» کعبه عامل هدایت جهانیان است. هدایتش به ساکنین مکه ویا به حجاجی که از دور ونزدیک به زیارت آن می آیند، محدود نمی شوند، که همه رادر برمی گیرد. وحتی محدود به دوران اسلام هم نمی شود. قبل از بعثت پیامبر(ص) هم علی رغم آنکه مراسم حج آلوده به خرافات ونادرستیهابود، مع ذلک جلوی پاره ای از کجروی ها را می گرفت وجایگاه هدایت بود. کعبه درحقیقت مسلمانان رابه سعادت دنیوی که همان وحدت کلمه ویگانگی امّت باشد، رهبری وغیرمسلمانان راهم بیدار می کند تابه نتایج وحدت اسلامی وهماهنگی قوای مختلف ومتشتّت آن پی برده، از خواب غفلت بیدارشوند. ازاینجا دانسته می شود که اولاً هدایت وراهنمایی آن، هم راجع به سعادت دنیوی است وهم اخروی، چنان که نحوه ی هدایتش عمومیت داشته، جمیع مراتب هدایت راشامل می شود، ثانیاً هدایتش مربوط به عالم خاص ودسته مخصوصی چون فرزندان ابراهیم یا عرب یامسلمانان نبوده بلکه شامل تمام جهانیان است.(حسینی کشکوئیه،1372،صص40-35)

 

 

 منبع:فروشگاه ساز فایلینا

 

 

 

فهرست مطالب
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه ی تحقیق
2-1-مقدمه 8
2-2- بخش اول: مبانی نظری 9
مفاهیم لغوی حج 9
مفاهیم اصطلاحی حج 10
ویژگی های کعبه 11
الف) نخستین خانه 11
ب) خانه مبارک 11
ج‌)هدایت عمومی وهمگانی 12
د‌)بیت عتیق... 12
ه‌)ملجأ ومرجع مردم 14
مفهوم نیت و عمل خالص از منظر امام صادق 14
حج و قصد قربت 15
پاداش قصد قربت در حج 15
تلبیه 16
طواف 16
مفهوم طواف 16
پیشینه طواف 16
شباهت طواف و نماز 18
تفاوت نماز و طواف 18
رسیدگی به حاجت مؤمن ،مجوز قطع طواف 19
حجر الاسود 19
مقام ابراهیم 20
الف) مفهوم مقام 20
ب) ویژگی های حضرت ابراهیم 20
زمزم 21
پیشینه چاه زمزم 21
صفا و مروه 22
راز تسمیه صفا و مروه 22
عرفات 22
الف) راز تسمیه این سرزمین به عرفات 22
ب) آمرزش گناهان در عرفات 23
مشعر 24
راز تسمیه مشعر 24
منا 25
راز تسمیه منا 25
اعمال منا 25
1) رمی جمره 25
2) قربانی 26
3) تقصیر 26
2-3- بخش دوم: پیشینه پژوهش 28
2-3-1- پایان نامه ها 28
2-3-2- مقاله ها 30
جمع بندی و نتیجه گیری 32

منابع